[ Pobierz całość w formacie PDF ]
sna; z tego względu twierdzimy, że każdy jest dobrym retorem, gdy mówi o swoich
własnych zajęciach.
[53] Ponadto, każdy, kto zastanawiał się, jakie słowa są zgodne ze zwyczajem, a
jakie zgodne z pewnym przekonaniem ( ), przyznaje każdej z tych katego-
rii to, co jej należne. (łaznia) określa się bowiem zgodnie ze zwyczajem
nazwą z tego powodu, że kąpią się tam mężczyzni, podczas gdy człowiek
bogaty jest nazywany szczęśliwym, a śmierć nazywana złem wedle pewnego przeko-
nania. Niejawne jest bowiem i jest jedynie czymś domniemanym, że śmierć zalicza
się do rzeczy złych, a bogactwo do dobrych.
[54] Również ten człowiek pięknie posługuje się mową, który rozumie, ze względu
na co zastępujemy jedno słowo innym: albo dlatego, by uniknąć prostactwa w
wypowiedzi, ponieważ prostackie słowo budzi niechęć, albo, by wyrazić coś w sposób
jasny, jak na przykład gdy zastępujemy (przyczyna) słowem , a
(znak) .
[55] Gdyby więc, jak powiedziałem, retorzy wypracowali pewne reguły tech-
niczne odnoszące się do tych spraw, to pewnie zaczerpnęliby z retoryki piękny
sposób wypowiedzi i ozdobne przemowy. Teraz zaś skoro nie nabywają tej wie-
28
Por. AM II 41 nn.
29
Por. AM II 8.
30
Por. AM I 189 nn.
S. Empiricus, Przciw retorom II 147
dzy teoretycznej, a jeśli nawet jej nabywają, to nie przy pomocy retoryki, należy
powiedzieć, że piękny sposób mówienia nie jest wyłączną cechą retoryki.
[56] A sama mowa ( ) nie jest ani piękna, ani zła. Zwiadectwem tego jest
to, że razi nas to samo wyrażenie, gdy wypowiedziane zostaje przez kulturalnego
i czcigodnego człowieka, podczas gdy wypowiedziane przez rozśmieszającego nas
aktora wcale nie. Dlatego jeśli powiada się, że retor może tworzyć piękne mowy,
to mówi się tak albo z tego powodu, że tworzy on mowę przedstawiającą rzeczy
pożyteczne, albo [mowę], która jest zgodna z poprawną greką, albo taką, która
przedstawia rzeczy w sposób jasny, zwięzły i precyzyjny.
[57] Ale retor nie tworzy takiej mowy, która przedstawia rzeczy pożyteczne;
retorzy nic bowiem bowiem o tych sprawach nie wiedzą. Ani też takiej, która zgodna
jest z poprawną greką; jest to bowiem czymś właściwym tym, którzy przestrzegają
zwyczaju i sztuk wyzwolonych. Nie tworzy też takiej mowy, która przedstawia
rzeczy w sposób jasny, zwięzły i precyzyjny; wręcz przeciwnie, retorzy, którzy chcą
zbudować okres i ładnie zakończyć mowę, uniknąć hiatus pomiędzy samogłoskami i
zapobiec homoioteleuton, mają trudności z jasnym i zwięzłym wyjaśnieniem sprawy.
[58] Nie jest więc rzeczą retoryki tworzenie pięknej mowy i ładne mówienie (
). A gdy siÄ™ to stwierdzi, to nikt nie zaakceptuje takiego stylu wymowy,
po pierwsze, dlatego, że nie jest on zgodny z codziennym zwyczajem; nikt z nas nie
mówi bowiem tak jak retorzy w sądach, obawiając się drwin słuchaczy. Również
sami retorzy, ilekroć odbywa się proces i agon, posługują się w rozmowie z ludzmi
innym stylem. [59] Po drugie, jak powiedziałem, mówienie w sposób sztuczny i
retoryczny razi i zdumiewa. Należy więc przywołać to, co powiedzieliśmy przeciw
gramatykom, którzy posługują się analogią31, i pouczyć, że ktoś, kto chce ładnie
mówić, winien raczej przestrzegać zwyczaju, a nie jakiejś zbytecznej sztuki.
tłum. Zbigniew Nerczuk
31
Por. AM I 179 nn.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]